De droomwereld - een filosofische uiteenzetting

De psychoanalyse begint altijd met een symbool, maar transformeert het tot iets definitiefs, namelijk een teken. Het archetype van de maagd Maria is de vorm van het vrouwelijke/moederlijke dat wordt ingekleurd door onze ervaringen met het vrouwelijke geslacht en moederlijke zorgfiguren. Maar wat is dan de symbolische betekenis van het moederlijke/vrouwelijke enzovoort? Een boek over droomsymboliek kan ons hoogstens experimentele en rationeel-empirische kennis verschaffen, zij het tot op zekere hoogte. Helaas lijkt dat tegenwoordig bijna de enige kennis te zijn waarop we vertrouwen. Wat de dingen zelf ons te zeggen hebben, lijkt minder toegankelijk. Of het nu in een droom- of waaktoestand is, symbolen lijken twijfel op te wekken in de beleving van de gemiddelde laat/postmoderne mens. Toch is de symbolische benadering de meest natuurlijke manier om de wereld tegemoet te treden. Er is namelijk geen kunstmatige, onoverbrugbare barrière tussen "ik" en "wereld", maar hoogstens een vage zigzaglijn met overlappingen en vermenging. Zo vroeg de taoïst Zhuang Zi zich ooit af: "Eens op een dag droomde ik, Zhuang Zi, dat ik een vlinder was, een vlinder die fladderend rondvloog, tevreden met zichzelf, zonder zich bewust te zijn dat hij mij was. Plotseling werd ik wakker en besefte ik dat ik nog steeds Zhuang Zi was. Nu is de vraag of ik Zhuang Zi ben die droomde dat hij een vlinder was, of een vlinder die droomde dat hij Zhuang Zi was." Het zou te simplistisch zijn om hier te spreken van een "neurotische toestand". De verwondering van Zhuang Zi ontstaat eenvoudigweg doordat hij een impliciete vraag stelt aan een vlinder (symbool). Niet een boek over de symboliek van een vlinder zal hem geruststellende antwoorden bieden, maar de vlinder zelf.

In een andere tekst maakt Zhuang Zi melding van een zorgeloos meisje wiens "adem dieper is dan de diepste zorgen" - zij "slaapt zonder dromen om te waken zonder gepieker". Zou het kunnen dat symbolisch denken bijdraagt aan een nachtrust waarbij minder zorgwekkende dromen ontstaan? Volgens de psychoanalyse is een droom immers een (her)ordening van indrukken en bijbehorende affecten die in de waaktoestand niet voldoende verwerkt zijn. Waarschijnlijk zijn er vier drijfveren die de interesse in droomanalyse stimuleren: ten eerste, mensen willen van nachtmerries af; ten tweede, sommigen worden gekweld door radicale twijfel, waarbij zelfs irrationele dromen existentiële zekerheid moeten bieden; ten derde, sommigen zijn van nature verwonderd over hetgeen ze dromen; ten slotte, anderen willen het geluk dat ze in hun dromen ervaren ook in hun waakzame leven terugvinden. Wat de reden voor een droomanalyse ook mag zijn, het lijkt zinvol om deze in een waaktoestand te ervaren, in de droomwereld en met betrekking tot de dingen die we daarin tegenkomen.