Narcisme • Ga je lopen of kijk je verder?

Wil je weten wat narcisme is en wat een narcist doet? Google er eens op los. Na een tijdje voel je je misselijk worden van wat je leest. Volgens de gemakkelijk vindbare content online loop je best zo snel mogelijk weg van een narcist. Want zo’n persoon breekt je, maakt je kapot, verpest je leven, maakt je dagen en nachten tot een hel.

Maar is dat wel zo? Zit je zelf in een situatie met iemand waarvan je denkt dat het een narcist is? Stel jezelf dan eens de vraag: gaat het over een zware narcistische persoonlijkheidsstoornis? Deze mensen hebben inderdaad een pathologisch probleem waarmee ze zichzelf en de mensen in hun omgeving zeer zwaar kunnen belasten. Er valt, volgens zo goed als alle bronnen, niets aan te doen. Weglopen, je leven elders en anders heropbouwen, dat is de enige optie die je verder vrijwaart van emotionele en misschien fysieke beschadigingen. Het is echter een niet wetenschappelijk onderbouwde visie – meer nog, de deskundigen in de klinische psychologie beseffen zelf dat soms tussen de bomen het bos niet meer valt te zien.

En gaat het ook echt altijd over een narcistische persoonlijkheidsstoornis? Of over narcistische persoonlijkheidstrekken? Het is niet hetzelfde en daar zijn veel mensen zich niet bewust van. Het is een verschil waarover je meer vindt als je dieper graaft. Het is ook een verschil dat bij begrip ervan keuzes beter kan onderbouwen en levens positief kan veranderen.

Een persoon met een narcistische persoonlijkheidsstoornis die negatief doorweegt, kan volgende kenmerken vertonen: hij misleidt, schept verwarring, kopieert goed gedrag om zijn leegte te maskeren, heeft geen empathie, controleert en destabiliseert zijn naasten zoveel mogelijk, doet aan ‘gaslighting’, manipuleert en isoleert. Een zware narcist kan niet naar zichzelf kijken en verdraagt geen kritiek. Het lijstje is hiermee zelfs niet helemaal afgevinkt.

Toch zijn er gradaties. Er zijn altijd gradaties. In alles.
Een persoon met (een aantal) narcistische persoonlijkheidstrekken is onder de juiste omstandigheden wél in staat om naar zichzelf te kijken. Hij is wél in staat om zichzelf in vraag te stellen. Hij is wél bereid om aan zichzelf te werken.

Daarnaast is het belangrijk om te beseffen dat het enkel aan een deskundige is om al dan niet een diagnose te stellen. Deze professional zal met voorzichtigheid te werk gaan bij het stellen van een diagnose en meer nodig hebben dan een enkele ontmoeting en eenvoudige persoonlijkheidstesten.

Wanneer is iemand in staat om naar zichzelf te kijken? Een mens waarbij in de kindertijd de basisbehoeften, ook de emotionele, werden vervuld op een liefdevolle manier kan normaal gezien vlot en zonder al te veel doorbraakwerk de innerlijke kern bereiken. Hij of zij kan bewust voelen en nadenken over zelfgroei en handelt vanuit een juist ethisch patroon.

Iemand die dat niet heeft geleerd en foutieve patronen heeft ontwikkeld, zal niet meteen staan springen om grondig in de spiegel te kijken. Patronen doorbreken en nieuwe patronen opbouwen – (1) het is niet gebeurd van vandaag op morgen, (2) het vraagt veel moed om naar de donkere stukken van je persoonlijkheid te kijken en (3) het kan alleen gebeuren als er een sterke wil is om dingen fundamenteel te veranderen.

Wanneer is die wil sterk genoeg om daarmee te beginnen? Dat zal voor iedereen anders zijn, hoewel een heftige en levensveranderende situatie dikwijls het startschot geeft om in het diepe water van verandering te springen.

Een mens kan dat niet alleen, en vooral, hij/zij hoeft dat niet alleen te doen. Of er nu narcistische persoonlijkheidstrekken in het spel zijn of niet, zoiets groots heeft enkel slaagkans als er veel liefde, empathie en dikwijls professionele hulpverlening bij komt kijken.

Het zal een zoektocht zijn. En geen eenvoudige. Het vergt focus, het leggen van de juiste prioriteiten, aandacht voor innerlijke processen en tijd. Veel tijd. Het duurt alvast minstens drie maanden voor nieuwe patronen zich echt hebben ingebed in een leven. Daarna blijft het een kwestie van opbouwen, herbekijken en het verder vergaren van inzichten, kennis en wijsheden.

Is er een aanwijsbaar moment op een relatietijdlijn om hier aandacht aan te schenken? In een ideale wereld worden we vlot geboren, hebben we een vreugdevolle kindertijd die gezegend is met liefde van ouders en vinden we een partner die ons aanvult en beschermt, ons stimuleert om persoonlijke groei serieus te nemen en zelf ook niet bij de pakken blijft zitten. Daarnaast houden we van onszelf en accepteren we van onszelf en van elkaar dat we niet in alles even goed kunnen zijn.

De ideale wereld bestaat echter niet. Meestal kabbelt het leven voort tot het voelbaar wordt dat er nood is aan verandering. Als iemand in een relatie zit met een persoon die narcistische persoonlijkheidstrekken vertoont, of dat nu de partner, een familielid of een vriend(in) is, kan het zijn dat men op een punt belandt vanwaar bijna geen terugkeer mogelijk is.

Het kan zijn dat men leeggegeven is en dat zelfliefde en innerlijke kracht zijn weggevaagd door angst, stress en diep verdriet. Soms is het onvermijdelijk dat het zover komt en het enige dat op dat moment bovenaan de lijst moet staan, is genezen. Dat herstel verdient aandacht en tijd.

Als bij beide partijen tijdens en na de hersteltijd voldoende liefde aanwezig is om, eventueel onder professionele begeleiding, constructief aan verandering te werken, is veel mogelijk. De mens is een veerkrachtig wezen en is in staat om wonderen te verrichten.

Het verhaal is nog niet gedaan. Men wil beiden aan de relatie werken – mooi. Men doet dat ook. Prachtig. Maar patronen zijn hardnekkig. Zelfs als men bewust aandacht schenkt aan het opbouwen van nieuwe en het herkennen en ombuigen van oude patronen, kan het gebeuren dat er op een bepaald moment toch iets oud naar boven komt kruipen.

Dat is oké. Dat is heel normaal. Het toepassen van verbindende communicatie is dan zeer belangrijk. In gesprek gaan met elkaar op een liefdevolle en respectvolle manier is de enige manier om verder te groeien. Is het lastig? Ja. Vraagt het veel energie? Ja. Is het de moeite waard? Ja. Op dat moment krijgt de liefde een update.

Beide personen in dit proces staan er daarnaast best voldoende bij stil dat zelfliefde ook regelmatige updates verdient. Het einddoel is namelijk gezond narcisme: hou van jezelf zodat je evenveel van de ander kan houden.