Verplichte mondmaskers: een goed idee, of onvoldoende effectief?

Niet eerder in de geschiedenis van de mensheid is een interventie met een niet medisch hulpmiddel voor gezonde burgers in het belang van bescherming van de volksgezondheid wettelijk verplicht gesteld. Voordat een besluit tot wettelijke mondkapjesplicht genomen mag worden, moet wetenschappelijk aangetoond worden dat ze daadwerkelijk een beschermende werking hebben en bovendien dat het veelvuldig en langdurig dragen van mondkapjes geen nadelige effecten heeft op de gezondheid van gezonde burgers. Toch denkt Nederlands minister Hugo de Jonge de wettelijke verplichting na enig juridisch werk te kunnen implementeren.

Aan het begin van de pandemie in februari 2020 waren het Center for Disease Control (CDC), de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) en vele gezondheidsexperts, inclusief het Nederlandse Outbreak Management Team (OMT) het met elkaar eens. Er was op basis van veertig jaar wetenschappelijk onderzoek onvoldoende bewijs dat mondkapjes effectief zijn voor het voorkomen van de verspreiding van virussen die bovenste luchtweginfecties veroorzaken, inclusief voor SARS-CoV-2.

Men wist dat het dragen van mondkapjes zelfs gevaarlijk kan zijn en meer infecties kan veroorzaken omdat burgers in het dagelijks leven niet hygiënisch met de mondkapjes kunnen omgaan. Het hygiënisch omgaan met mondkapjes vraagt namelijk training en discipline en een omgeving waarin het mogelijk is de mondkapjes veilig op en af te doen en op te bergen of weg te gooien. Maar gaandeweg de pandemie zijn CDC, WHO en het Nederlandse OMT geleidelijk van standpunt veranderd. Recente onderzoeken en de hoge besmettingsgraad zouden aanleiding geweest zijn om het dragen van mondkapjes voor gezonde burgers te verplichten.

De enige gerandomiseerde en gecontroleerde wetenschappelijke experimenten die werden uitgevoerd met niet-medische (stoffen) en medische mondkapjes komen tot dezelfde conclusie: ze zijn ineffectief, en erger, ze kunnen het risico op infectie zelfs verhogen. In vergelijking met de controlegroep hadden mensen die mondkapjes droegen zelfs 72 procent meer bevestigde virale infecties. Ook schrijven de auteurs dat stoffen mondkapjes het aantal besmettingen met het coronavirus kunnen verhogen. Ongeveer 97 procent van de deeltjes was in staat het mondkapje te penetreren, terwijl dit voor medische maskers maar 44 procent was. Dit was de eerste RCT-studie met stoffen mondkapjes. De resultaten uit dit onderzoek tonen aan dat het belangrijk is om voorzichtig te zijn met mondkapjes.

(lees verder onder de advertentie)

In mei 2020 schreef een aantal onderzoekers en artsen in het New England Journal of Medicine: “We weten dat het dragen van mondkapjes weinig of geen bescherming biedt tegen infecties. Het dragen van mondkapjes geeft een gevoel van veiligheid, welzijn en vertrouwen in het ziekenhuis. Hoewel deze reacties mogelijk niet logisch lijken, worden we allen blootgesteld aan angst tijdens deze crisis. Het is echter beter om deze angst weg te nemen door data en een goede toelichting dan een marginaal effectief mondkapje.” Ook voor het dragen van medische mondkapjes gedurende operaties is weinig bewijs dat het een effectieve manier is om infecties te voorkomen. In enkele studies werd bovendien aangetoond dat het aantal wondinfecties juist hoger lag wanneer medische mondkapjes gedragen werden. Dit terwijl artsen de hygiënische richtlijnen in deze setting strikt opvolgen.

In juni 2020 werd een analyse van de data van een aantal onderzoeken, gefinancierd door de WHO, gepubliceerd in The Lancet. Hierin werd geconcludeerd dat het dragen van mondkapjes en afstand houden kunnen beschermen tegen de verspreiding van het virus. Maar in tegenstelling tot eerdergenoemde studies ging deze studie uit van 29 lager gewaardeerde (niet-experimentele) wetenschappelijke studies met observaties, waarbij het moeilijker is een conclusie te trekken over het mogelijke oorzakelijke verband. Ook werden enkele kleine studies en zeven studies die voor publicatie niet beoordeeld zijn door onafhankelijke wetenschappers opgenomen in de verzameling van onderzoeken die werd geanalyseerd.

In de wetenschap hebben resultaten van observationele studies een lagere status qua bewijsvoering dan gerandomiseerde en gecontroleerde wetenschappelijke experimenten, omdat het volledig elimineren van mogelijk verstorende factoren lastiger is.

Volgens het OMT-advies van 13 oktober 2020 hebben niet-medische mondkapjes mogelijk een positief effect om de verspreiding van het virus tegen te gaan, met name door presymptomatische verspreiding van het virus vanuit de drager van het mondkapje. Het effect van breed niet-medisch mondkapjesgebruik wordt groter naarmate sprake is van een toenemend aantal besmettingsgevallen. Een besmettingsgeval betekent een positieve testuitslag in de RT-qPCR-test, de gouden standaard voor het detecteren van het SARS-CoV-2-virus. Deze testen zijn echter niet zonder validiteitsproblemen (zie kader ‘Coronatests’).

Terwijl het percentage positieve testen in België en Nederland in de zomerperiode tussen de één en drie procent lag, is dat vanaf eind september exponentieel gestegen. Begin oktober heeft minister-president Mark Rutte de Nederlandse burgers dringend gevraagd mondkapjes te gaan gebruiken. Veel zorginstellingen en sommige winkels zijn overgegaan op het verplichten van mondkapjes om de binnenruimte te kunnen betreden. Voortgezet onderwijs en middelbaar en hogere onderwijsinstellingen zijn bij het openen van de scholen al eerder gestart met het verplicht dragen van mondkapjes wanneer niet op een vaste plek is plaatsgenomen.

Nederland en België waren in de maand oktober koploper in het percentage positieve coronatesten, dat gestegen is tot twintig à dertig procent. Dit is opmerkelijk voor een welvarend land als Nederland, met een van de beste zorgsystemen ter wereld. Ook het aantal ziekenhuisopnames is in België en Nederland in die periode sterk gestegen. In Zweden en in mindere mate Denemarken bleef dit veel lager. Lees hier verder.

Meer lezen?

Lees het volledige artikel op de website van HP / De Tijd
VIDEO: Het nut van mondkapjes in vraag gesteld
Alle ins en outs over dat vermaledijde mondkapje